Ko e fakahoha’asi pe ngaahi kovi’i makatu’unga ‘i hoto matakali pe lanu, ko e ‘ulungaānga ia ‘ oku Lau Lanu, fakamamahi, pea ‘oku fa’a toutou fai, pea taimi ‘e ni’ihi ‘e fakatu’utāmaki fe‘unga ke ne uesia ai mo koe.

Ko e Human Rights Act pe Lao koia Ma’ae Ngaahi Totonu ‘a e Tangata, oku ne tala koe maumaulao eni ‘I he:

• ngaahi ‘ekitivitī faka pule’anga, pe vāhenga ngāue fakasekitoa, kau ai heni e ngaahi sēvesi hangē ko e ako ma’ae kakai pea mo e mo’ ui lelei
• ngāue
• ngaahi Hoangāue Pisinisi
• ngaahi Feohi’anga faka Ngāue mo Palofesinale, ngaahi kautaha kualifai pea mo e Vocational training Bodies, ‘aia ko e ngaahi feitu’u eni ‘oku nau ako taumu’a ki ha fo’i ngāue pau
• faka faingamālie ki he ngaahi feitu’u fakatokolahi, ngaahi me’alele mo e ngaahi me’angāue
• faka faingamālie ki he ngaahi koloa moe ngaahi sēvesi
• fakafaingamālie ki he kelekele, fale, mo e nofo‘anga 
• fakafaingamālie ki he ako.

Tokotaha ko ia ‘oku fai ki ai ‘a e ‘ulungāanga kovi ni

Ko e Ngaahi Totonu ‘a e Tangata ‘oku ne malu’i e kakai mei hono ngaahi kovi’i pe fakahoha’asia kinautolu. koe‘uhi ne nau fetu’utaki mai ki he Komisiona fekau’aki mo hono hoha’asi kinautolu, pe, ne nau kau ki ha vālau pe fakakikihi, pe ne nau poupou ki ha tokotaha kehe ke fai ha lāunga.

Ngaahi fakatātā pe tatau ‘o e Fakahoha’asi pe ngaahi kovi’i makatu’unga ‘i he matakali pe lanu

Ko e fakahoha’asi pe ngaahi kovi‘i makatu’unga ‘i he matakali pe lanu, ‘oku lava pe, ko ha to‘onga lea, tohi pe me’a ‘oku te lava ‘o mamata ki ai pe ko ha me’a ne fai mai kia kita.

Mahalo pe, kuo ‘osi fakahoha’asia ko e ha taha makatu’unga ‘i ho’o matakali pe lanu, kapau:

• ne nau lea ta’etaau atu pe fakakata‘aki ‘a ho’o matakali pe lanu, pe fonua tupu’anga
• fa’ifa’itaki ‘a e anga ‘a ho’o lea, hangē kapau ‘oku ‘I ai ha’o accent, pe tō’onga to ‘o ‘ete lea
• ui ‘aki koe ha ngaahi hingoa lau lanu
• faka’ali’ali atu kiate ko e ha ngaahi me’a ‘oku ta’etaau fakamatakali ke te mamata kiai, ‘i he ‘api ngāue
• matu’aki ‘ai pe ke hala hono pu’aki ko ia ho’o hingoa.

Taimi ‘e ni’ihi ko e Fakahoha’asi pe ngaahi kovi’i makatu’unga ‘i he matakali pe lanu ‘oku ‘ikai ke taumu’a ke ‘uhinga pehē. Ko e tokotaha ko ē ‘oku ne fai ‘a e ngaahi ‘ulungāanga pehē, taimi ‘e ni’ihi, he ‘ikai ke ne ‘ilo ‘e ia, ‘oku ne fai e ‘ulungāanga ni, pea ‘oku ‘I ai hono ngaahi nānunga, ‘e lava pe ke kei fakahā kiate kinautolu. Ko e me’a ‘oku mahu’inga, pe ‘oku uesia Koe pe ha ni‘ihi kehe.

Ko e ‘uhinga ‘oku hala ai ‘a e pe fakahoha’asi tu’unga ‘i hoto matakali

• ‘oku ‘I ai ‘a ‘etau totonu kotoa pe ke faka’apa’apa’i mo fai mai e ‘ulungāanga lelei kiate kitautolu
• ‘oku ‘i ai ‘a ‘etau totonu kotoa pe, ke tau tau’atāina mei ha fa’ahinga ‘ulungāanga lau lanu. 

‘Uhinga ‘oku totonu ai ke ke fai ha me’a

‘Oku ‘ikai totonu keke, fakama’uma’u mo ke tali ha fa’ahinga tō’onga pe ‘ulungāanga lau lanu ‘oku ‘ikai ke ke sai’ia ai.

• Ko e Fakahoha’asi pe ngaahi kovi’i makatu’unga ‘i he matakali pe lanu, ‘oku fa’a toutou fai, kae’oua kuo ‘i ai ha ngāue kuo fai ki he me’a ni. 
• Ko e Fakahoha’asi pe ngaahi kovi’i makatu’unga ‘i he matakali pe lanu, ‘e ‘i ai hono kaunga ki he anga ‘ete ongo’i ‘ete ngāue, ako pe feinga ke ma’u faingamālie ki ha sēvesi.
• Ko e Fakahoha’asi pe ngaahi kovi’i makatu’unga ‘i he matakali pe lanu, ‘e lava pe, ke ne tukuhifo ‘a e anga ‘ete ongo’i kia kita pea lava foki ke ne fakahoko ha palopalema faka mo‘ui lelei.
• Ko e kau Pule Ngāue, ‘oku ‘ i ai ‘enau fatongia ke nau to’oto’o sitepu, ke ta’ofi kei mama’o e fa’ahinga ‘ulungāanga ko eni, pea ke nau tali e ngaahi lāunga. ‘Oku kau ai heni e fakahoha’asia pe ngaahi kovi ‘oku fai ‘eha tokotaha ngāue, pe ha taha ‘o e kau kasitomā.

Ko e me’a te ke lava ‘o ala fai fekau’aki mo e Fakahoha’asi pe Ngaahi Kovi’i makatu’unga mei he matakali pe lanu

• Tauhi ha lekooti ‘o e ngaahi me’a ‘oku toutou hoko atu, ‘oku ke pehē ‘oku ta’efe’unga.
• Talanoa ki ai mo ha tokotaha ‘oku ke falala ki ai, pea te ne lava ‘o tauhi ‘a e fakamatala ke malu. ‘E lava ‘eni ke tokoni atu kiate ko e ke ke fili ‘a e me’a ‘oku totonu taha ke fai.
• Lea ki he tokotaha ko eni ‘oku ne fakahoha’asi koe, pea ke fakahā ange ke ta’ofi, ka ‘ikai te ke lāunga’i. Te ke lava ‘o lāunga’i ‘i ha’o a’u tonu ki he feitu’u ‘oku fai ki ai e lāunga, pe ‘i ha faitohi, pe ko ho’o ‘alu ki ha taha mei he ‘iunioni pe ha toe fakafofonga kehe.

Kapau ‘oku ‘ikai ke ngāue ‘eni, pe ‘oku ta’etaau, te ke lava ‘o kumi fale’i mo e tokoni mei ha:

• tokotaha fetu’utaki fekau’aki mo e Fakahoha’asi pe ngaahi kovi’i makatu’unga ‘i he matakali pe lanu (‘oku lahi e ngaahi ‘apingāue, ‘oku ‘i ai ‘enau polisī fekau’aki mo e me‘a ni)
• tokotaha Pule pe Tokotaha Fale’i ‘i he ‘apiako
• Komisiona ki he Ngaahi Totonu ‘a e tangata
• ko ho’o fakafofonga ‘iunioni pe ko ha loea
• Ki ha tokotaha palofesinale ‘oku fakalao ke ma’u mafai ke hilifaki ha tautea
• ki he Kau Pōlisi
• ki he Employment Relations Service (Kapau kuo hoha’asi koe ‘i ‘api ngāue) Telefoni 0800 20 90 20.

Kātaki ‘ o fakatokanga’i ange : Neongo kuo mau feinga ke fa’u e fakamatala ni ke tonu ta’e‘iai ha veiveiua, ka ‘ oku ‘ ikai totonu ke lau eni ko ha fale’i fakalao.

Komisiona ki he Ngaahi Totonu ‘a e tangata