NZ Human Rights Commission - Accessible HTML Document

O le ā le Komisi o Āiā-tatau [a tagata]?

What is the Human Rights Commission? Samoan Translation

Komisi o Āiā-tatau


O le Komisi o Āiā-tatau [a tagata] sa amataina e puipuia ai le āiā-tatau a tagata uma i totonu o Niu Sila. O lenei komisi e galue mo le fa’aleleia, puipuia, ma fa’atulaga tonu mea uma i totonu o so’o se mafutaga o lo’o fa’atāuaina ai le ese’ese o aganu’u, āloā’ia āiā-tatau a so’o se tagata, ma sa’oloto le soifua o so’o se tasi mai i le fa’aleaga-tagata ma le fa’asinosino lanu - o mea ua fa’asāina i le tulafono.

O le galuega a le Komisi e va’aia Āiā-tatau [a tagata] o le:

E to’avalu le aofa’i o Komesina o Āiā-tatau (a tagata); o le Komesina Sili, o le Komesina o Āvanoa Tutusa mo Galuega, o le Komesina o le Va Feāloāloa’i o Lanu ma Gagana, ma Komesina e to’alima e le galulue i aso uma.

E ārahitia e te Tumuaki Kōkiri Whakawā a Te Kāhui Tika Tangata tētahi tari i roto i Te Kāhui Tika Tangata, te Tari Kōkiri Whakawā o Te Kāhui Tika Tangata. E whakatautia e te Tumuaki mēnā ka whakarato māngaitanga ture ki te hunga tuku amuamu mō ngā takahitanga o Te Ture Tika Tangata 1993. Ka whakawātia ngā whakawā i roto i TeTaraipiunara Arotake Tika Tangata.

O le Fa’atonu o Āiā-tatau [a tagata] na te ta’ita’iina se tasi o ofisa tuto’atasi i totonu o le Komisi, o le Ofisa o Āiā-tatau Toe Iloilo. O le Fa’atonu e faia le fa’aiuga pe tatau ona tu’uina se fesoasoani fa’alē-tulafono mo tagata ua faitioina le tu’ulafoaina o le Tulafono o Āiā-tatau, 1993. O le iloiloina o lenei mataupu e mafia ona fa’afofoga i ai i le ofisa e toe su’esu’eina ai Āiā-tatau. 

O Komesina ma le Fa’atonu e tatau ona faia na o i latou ā latou fa’aiuga, ma e lagolagoina i latou e le aufaigaluega i Aukilani, Ueligitone ma Karaiasetete.

O ā āiā-tatau a tagata?

O āiā-tatau a tagata; o le mea totino e pito sili ona taua lea mo le sa’olotoga o tagata ta’ito’atasi, e tatau ona maua e tagata uma. Ua fa’ailoa ma tusia lenei maliliega i le Ta’utinoga o Āiā-tatau i le Lalolagi lea sa taliaina e Malo Aufa’atasi i le 1948 ma isi maliliega i le va o Malo.

O āiā-tatau a tagata e feagai ma tulaga o lo latou nonofo fa’atasi. O lona uiga, e fa’avae i āiā-tatau le tulaga o le feutagai o lē ua pule ma i latou ua pulea.

O āiā-tatau e aofia ai mea nei; avanoa e tautala ai i mafutaga ma potopotoga o upufai, e pei o le avanoa e ola ai ma sa’oloto, avanoa e fa’ailoa ai, avanoa tutusa mo so’o se tasi i lalo o le tulafono, ma le avanoa e sa’oloto ai mai i le fa’ailoga lanu/tagata. O so’o se avanoa lava e aofia fa’atasi ai mea e fai tau i le aganu’u, o le avanoa e galue ai, o le avanoa e maua ai le soifua solosolo manuia, ma le avanoa e a’oa’oina ai.

E i ai āiā-tatau a tagata uma, ae e lē fa’apitoa. O a tatou āiā-tatau ua tu’uina mai ai mo i tatou ta’ito’atasi tiute ma galuega e tatau ona tatou faia.

O mea e fai e le Komisi


O fesili ma faitioga i āiā-tatau a tagata

E ofoina atu e le Komisi o āiā-tatau a Tagata, fesoasoani e le mafai ona iloa e se tasi mo so’o se tasi o lo’o i ai ni ana fesili e fa’atatau i āiā-tatau ma ni faitioga i tulaga fa’ailoga lanu.

O le fa’ai’uga a le Komisi i le iloiloina o fa’afitauli e fa’ailoa mai, e fa’apitoa lea mo le fa’ailoga tagata e le fa’atagaina. E le gata i lea, e mafai fo’i ona iloiloina e le Komisi fa’afituli matuiā tau i le āiā-tatau a tagata. O mea ia e aofia ai fa’afitāuli e talafeagai, nai lo le fa’ailoga tagata; mo se fa’ata’ita’iga e fa’atatau i tagata latou te le mafia ona faia o le tele o mea, fale e nonofo ai, āoga, galuega e faia ona o se fa’asalaga, ma le va nonofo o atunu’u ese’ese.

Āloā’ia i atunu’u i fafo

O le Komisi o Āiā-tatau o se tasi lea o vaega o le Asia Pacific Forum of National Human Rights Institutions ma le International Coordinating Committee e puipuia āiā-tatau a tagata o so’o se atunu’u. Ua umia e le Komisi le fa’ailoga “A” e iloa ai ua fa’atagaina o ia e Malo Aufa’atasi e ’auai i le Fonotaga mo Āiā-tatau. O le fa’atagaina, e va’ava’aia mo le lima tausaga, e mana’omia le Komisi e usiusita’i i tulaga ua uma ona tu’uina mai e le National Paris Principles. O le National Paris Principles latou te tu’uina mai mea e tatau ona va’ava’aia ma tiute o fa’alapotopotoga ua fa’atāuaina āiā-tatau a tagata.

O le va’ai i luma a le Komisi

Sa tusia e le Komisi le The New Zealand Action Plan for Human Rights i le 2005 ina ua ma’ea saili’iliga sa faia. E tusa ai ma tulaga sa fuafuaina, sa filifilia e le Komisi āiā-tatau e ono (6) e a’afia i totonu o galuega, ma taunu’uga mo āiā-tatau ta’itasi.

O le nofoaga o āiā-tatau a tagata.

Taunu’uga: O Āiā-tatau a tagata ua aloa’ia i totonu o Tulafono a Niu Sila, ua āmana’ia i so’o se fa’aiuga e faia ma ua fa’atinoina i so’o se mafutaga e faia.

Tagata Pipili

Taunu’uga: E aloa’ia tagata pipili i so’o se mafutaga e faia, ma e mafai ona ‘auai i so’o se mea e faia i totonu o Niu Sila.

Vāfesāga’i o atunu’u/lanu

Taunu’uga: O le vāfesāga’i o atunu’u ua aofia i totonu o tagata Niu Sila, e ma’eu le manaia, pe a va’ai i le māōpo’ōpo, o le fa’aāloālo, ma le loto nu’u i mea e ta’u ai le igoa Niu Sila.

Āiā-tatau e galue

Taunu’uga: E maua e tagata uma i Niu Sila avanoa e galulue ai ma maua galuega e lelei mo i latou ma tagata lautele.

Āiā-tatau ma le Feagaiga o Waitangi (Treaty of Waitangi)

Taunu’uga: O le vāfesāga’i o le Feagaiga ma le Malo e fa’atāuaina i vaega uma o le soifua o tagata, mo le puipuia o āiā-tatau a tagata o le ele’ele, ma le soifua manuia o tagata uma.

Feso’otā’iga i fafo

Taunu’uga: O le puipuia o Niu Sila ma le fa’amoemoe mo le fa’atumauina o lona atina’e ua fa’amalosia lea i lona aloa’ia ma fa’atāuaina o tulafono o āiā-tatau a tagata o le lalolagi.

E fa’aoaga ma fa’amalosia e le Komisi tagata ina ia latou fa’atāuaina le fa’aaoga o ā latou āiā-tatau.

Mo lou silafia: Ua taumafai i matou e tu’uina atu ni fa’amatalaga e fa’amaoni ma sa’o atoatoa peita’i, aua nei manatu se tasi o se fautuaga lenei mai i se loia.

Fa’afeso’ota’i le Komisi o Āiā-tatau a Tagata