NZ Human Rights Commission - Accessible HTML Document
Fakahoha’asi ‘o fakataumu’a kihe vā ‘o e nonofo ‘a Fefine mo Tāngata
Sexual harassment - Tongan translation
Koe hā ‘a e fakahoha’asi ‘o fakataumu’a ki he vā ‘o e nonofo ‘a Fefine mo Tāngata?
Ko e fakahoha’asi ‘o fakataumu’a ki he nonofo ‘a fefine mo tāngata, ‘oku ‘ ikai ke talitali lelei pe fiema’ u pe ko ha to’onga ‘ulungāanga ‘oku ta’e fe’unga, ‘oku fa’a toutou fai pe tō ki tu’a ‘o fu’u lahi fe’unga kene uesia koe.
Ko e kupu’i lao ki he Ngaahi Totonu koia ‘a e Tāngata, ‘oku ne tu’utu’uni ke ta’efakalao eni ‘i he ‘ene hoko ‘ i he:
- ngāue’anga pe ‘Api ngāue
- ako
- pe ko ha toe fa’ahinga ‘elia pe feitu’u ‘oku ‘i he malumalu ‘a e kupu’i Lao koia ‘a e Ngaahi Totonu koia ‘a e Tāngata.
Ki ha ha toe fakaikiiki ange, fetu’utaki ki he Komisoni ki he Ngaahi Totonu ‘a e Tāngata ‘i he telefoni ta’etotongi ko eni,́ 0800 496 877.
Ko e ngaahi fakatātā ‘o e fakahoha’asi ‘o fakataumu’a ki he vā ‘o e nonofo ‘a fefine mo Tāngata
Mahalo pe kuo ‘osi fakahoha’asia koe ‘o fakataumu’a ki he vā ‘o e nonofo ‘a fefine mo Tāngata, kapau:
- ‘Oku ke hoko ko e tokotaha ‘oku fai kiai ha lau pe talanoa ki he fa’ahinga to’onga koia, ‘o e vā ‘o e nonofo ‘a fefine mo tāngata, ‘i he ngāue’anga pe ‘api ngāue pe ‘apiako
- pe, kuo fa’a toutou alasi ko e ‘e ho’o pule ngāue, pe ha taha ‘o e kau ngāue ‘i he fa’ahinga founga ta’etaau.
- ‘Oku toutou vili ta’e‘unua ‘a ho’o landlord (tokotaha ha’ana ‘a e ‘api ‘oku ke nofo totongi ai) ke fakaafe’i ko e ki ha me’a, pea ‘oku ‘iai ha fakataumu’a ‘a ‘ene ‘ulungaanga ki ha ‘uhinga to’onga kehe.
- Kapau kuo tō lalo ho’o maaka pe tu’unga faka ako, ’o makatu’unga ‘eni mei ha’o ta’efiema’u mo ta’etali e ngaahi fakaafe, pe kole ‘a ho’o faiako pe tiuta kuo fa’a fai atu
- Kapau ‘oku fa’a toutou kole ‘eva (teiti) mo fakahoha’asi koe ‘eha taha ho’o kaungā ngāue.
- Kapau ‘oku fai atu ho’o toketā, loea, tokotaha kumi fale’i ha fa’ahinga to’onga ‘oku ‘ikai totonu mo ta’etaau kiate koe
- Kapau ‘oku faka’ali‘ali atu ha ngaahi fakatātā ‘oku ta’etaau mo ta’efaka’apa’apa ‘i ‘api ngāue.
Ko e ‘uhinga ‘oku totonu keke fai ai ha me’a
‘Oku ‘ikai totonu keke fakama’uma’u mo tali e fa’ahinga ‘ulungāanga ta’e faka’apa’apa ko ‘eni ́
- Ko e fakahoha’asi ‘o fakataumu’a ki he vā ‘o e nonofo ‘a Fefine mo Tāngata ko eni ́ ‘oku toutou mo liliu pe hano fai, kapau he’ ikai ke fai ha ngāue ke ta’ofi
- Ko e fakahoha’asi ‘o fakataumu’a ki he vā ‘o e nonofo ‘a Fefine mo Tāngata ko eni,́ tene lava pe kene uesia ‘a e anga ho’o ongo’i ki ho’o ngāue, ako pe feinga hū ki ha ngaahi sevesi
- Ko e fakahoha’asi ‘o fakataumu’a ki he vā ‘o e nonofo ‘a Fefine mo Tāngata tene lava pe kene tukuhifo ‘ete ‘ongo’ i hoto mahu’inga mo e ngeia
- Ko e kakai kehe ‘e ni’ihi, ne nau fehangahangai mo e me’a tatau mo ko e, ka na’e ‘ikai ke nau lava ‘o fai ha me’a.
Ko e ‘ uhinga ‘ oku hala ai ‘a e fakahoha’asi ‘o fakataumu’a ki he vā ‘o e nonofo ‘a Fefine
- ‘Oku ‘iai ‘a ‘etau ngaahi totonu kotoa pe ke ngaahi mo tauhi lelei mo faka’apa’apa’i kita
- ‘Oku ‘iai ‘etau totonu kotoa pe ke tau tau’ataina mei ha fa’ahinga to’onga mo ‘ulungāanga ta’efaka’apa’apa mo fakamālohi pehe ni.
Hokosia kiate kita
Ko e kupu’i lao koia ‘a e Ngaahi Totonu ‘a e Tangata, ‘oku ne malu’i e kakai mei ha’a nau hoko ko ha tokotaha ke hokosia kiai e fa’ahinga ‘ulungāanga ni koe‘uhi ne nau fetu’utaki ki he Komisoni fekau’aki pea mo e fakahoha’asia ko eni ́, pe na’a nau kau ‘I ha kē pe vā lau pe na’e poupou ki ha tokotaha kehe ke fai ha lāunga.
Ko e hā e me’a teke lava ‘o fai fekau’ aki mo e fakahoha’asi ‘o fakataumu’a ki he vā ‘o e nonofo ‘a Fefine ni.
- Tauhi ma’u pe lekooti ‘a e ngaahi me’a kotoa pe, ‘oku hoko ‘aia koia, ‘oku ke pehē ‘oku ta’etaau.
- Talatalaifale kiai mo ha tokotaha ‘oku ke falala kiai, pea mo ne lava foki ‘o tauhi ‘a e fakamatala ni ke malu mei ha toe taha. ‘E lava ke tokoni eni, ke toe fakamahino ange ai ‘a e ngaahi me’a te ke lave ‘o fai‘.
- Fakahā ki he tokotaha ko eni ‘oku ne fai atu e ‘ulungānga ta’e taau ko eni pea ke tala ange kiai, ‘oku ‘ikai keke sai’ ia ‘i honau ‘ulungāanga. Teke lava ‘o fai ‘eni ‘aki ha’o femātaaki tonu mo e tokotaha ko eni, pe fai ha tohi, pe teke kau ki ha ‘iunioni pe ha toe fakafofonga
Kapau he’ ikai ke ngāue eni pe ‘oku ke pehē ‘oku ta’e taau, teke lava ‘ o kumi tokoni mei he:
- Ko e fakahoha’asi ‘o fakataumu’a ki he vā ‘o e nonofo ‘a Fefine ‘ ulungaanga ni ‘i he pupu ‘api ngaue
- Ko e pule ngāue pe tokotaha fale’ i
- Ko e Komisiona ki he ngaahi totonu koia ‘a e Tāngata ́
- Ko ho’o ‘iunioni, telekeiti pe ko ha loea
- Kupulu palofesinale ‘oku nau fai tu’utu’uni mo lehilehi’i ke tauhi e maau
- Kau polisi
- Employment Relations – Fekau’aki fakangāue (kapau ‘oku fakahoha’asia koe ‘i he ngāue) Telefoni – 0800 20 90 20
Fakatokanga’i ange: Neongo kuo mau feinga ke fai homau lelei taha ke ‘oatu ‘a e fakaikiiki tonu taha, ka ‘oku ‘ ikai totonu ke lau ko ha fale’i faka lao ‘eni.
Fetu’utaki ki he Komisiona ki he ngaahi totonu ‘a e Tāngata